یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که معمولاً مدیران کسب و کارها با آن رو‌به‌رو می‌شوند، گرفتن یک تصمیم درست در شرایط خاص است. اینکه بتوانید در شرایط خاص تصمیم درستی بگیرید خود نیاز به اطلاعات مفید درباره مشکل به وجود آمده دارد. از آنجا که حجم اطلاعات شرکت‌ها روز به روز بیشتر می‌شود، استخراج اطلاعات مفید از آنها بدون یک کامپیوتر برای انسان‌ها تقریباً غیر ممکن است. همین موضوع باعث شده سیستم‌هایی تحت عنوان سیستم های تصمیم یار طراحی بشوند که قرار است در این مقاله بیشتر با آنها آشنا بشویم. همان‌طور که معلوم است سیستم های تصمیم یار برای کمک به تصمیم گیری کاربران طراحی شده‌اند.
توجه: منظور از پایگاه داده در این مطلب، پایگاه داده رابطه‌ای می‌باشد.
سیستم های تصمیم یار در بیگ پرو1
بیگ پرو1 شامل قابلیتی است که از طریق آن می‌توانید با استفاده از APIها از سیستم های تصمیم یار هوشمند استفاده کنید. برای این کار کافی است بعد از پردازش داده‌ها و ساخت یک مدل یادگیری ماشین از آنها، روی گزینه ایجاد سیستم تصمیم یار کلیک کنید و یک سیستم تصمیم یار بر پایه آن مدل بسازید. شما در بیگ پرو1 حتی می‌توانید فایل پایتون مربوط به الگوریتم یادگیری ماشین را دریافت کنید!
پلتفرم بیگ پرو1 داری سرویس سیستم های تصمیم یار و حتی APIهایی برای آنها می‌باشد که بیرون از بیگ پرو1 هم می‌توانید از آنها استفاده کنید.
تعریف سیستم تصمیم یار
سیستم های تصمیم یار نخستین بار در دهه هفتاد میلادی به وسیله شخصی به نام لستر مطرح شد. طرح وی، بر مبنای تصمیم‌گیری به کمک رایانه بود. از آن زمان تا به امروز، تعاریف و مفاهیم متعددی در این زمینه مطرح شده است. تعدد این مفاهیم ارائه شده مرتبط به چرخه تکاملی این فرایند می‌باشد. مفاهیم اولیه که در این زمینه مطرح شد، بیشتر بر امکانات DSS در حل موضوعات نیمه‌ساختاریافته اشاره دارند. مفاهیم و تعاریفی که در سال‌های بعد از این حوزه ارائه شد، درباره اجزای مهم و کاربردی این سیستم و پروسه طراحی آن می‌باشد. دلیل این تعدد آراء و تعاریف، به متفاوت بودن زوایای نگرشی است که به این مسئله شده است.
به زبان ساده، سیستم های تصمیم یار (DDS) یک ابزار کمکی برای گرفتن تصمیم‌های بهتر هستند که با استفاده از تکنیک‌های داده کاوی و پردازش داده‌ها می‌توانند پیشنهادهایی را ارائه دهند اما نمی‌توانند جایگزین فرد تصمیم گیرنده بشوند. اگر در سیستم داده‌های مدیریت، اشتباهی رخ دهد می‌توان با این سیستم آن را برطرف کرد. به بیانی دیگر، سیستم‌های DSS قادر هستند، منابع انسانی را با امکانات رایانه‌ای در هم آمیزند و باعث شوند تا کیفیت تصمیم‌گیری‌ها بهبود یابند.
دلایل استفاده از سیستم های تصمیم یار (DSS)
سیستم های تصمیم یار از آن جهت که به محاسبات سرعت می‌دهند، قابل اعتنا هستند. در حقیقت رایانه به تصمیم گیرنده این فرصت را می‌دهد تا حجم زیادی از اطلاعات را در مدت زمان بسیار کمی و با هزینه مختصری پردازش نماید. از طرف دیگر سیستم DSS می‌تواند ضعف‌ها و محدودیت‌های انسانی در زمینه محاسبات و ذخیره کردن داده‌ها را جبران کرده و برای مدیران کمک موثری باشد. از آنجا که اخذ تصمیماتی که فرایند پیچیده‌ای دارند، بسیار دقت و حساسیت بالایی می‌طلبد. از همین رو، این سیستم می‌تواند به عنوان یک پشتیبانی کننده فنی ظاهر شود. همچنین می‌توان پشتیبانی کیفیت تصمیمات را به این سیستم سپرد و مطمئن بود که کیفیت تصمیمات گرفته شده تضمین می‌شود.
سیستم‌های تصمیم یار را در چه حوزه‌هایی می‌توان مشاهده کرد؟
سیستم های تصمیم یار را می‌توان در حوزه‌هایی مانند شبکه‌های آب، برق و گاز اجرا کرد. حوزه‌های مختلفی وجود دارند که به تصمیم‌گیری‌های تخصصی نیازمند هستند. این تصمیم‌گیری‌ها می‌توانند در زمینه برنامه‌ریزی، بهره برداری و شیوه اجرایی دستورالعمل‌ها اتخاذ شوند. پیگیری این موارد به وسیله افراد کارشناس و زبده به صورت پیوسته در حال اجرا است اما هوش انسانی به تنهایی قادر به مدیریت این حجم از داده‌ها نیست. از همین رو، سامانه‌ها و پایگاه‌های تصمیم یار طراحی و ابداع می‌شوند تا با در هم آمیختن مدل‌های مهندسی با دیگر ماژول‌ها، مدیریت دانش به راحتی انجام گیرد. البته این تنها مزیت سیستم DSS نیست؛ بلکه می تواند بهره برداری را بهبود داده و در کاهش هزینه‌ها اثرگذار باشد. مدیریت دانش و آموزش اپراتورها نیز با کمک این سیستم از دیگر مزایای این طرح هوشمندانه است.
اجزای یک سیستم تصمیم یار
به طور کلی یک سیستم تصمیم یار می‌تواند از دو قسمت اصلی و دو قسمت اختیاری تشکیل شده باشد که به ترتیب عبارتند از: سیستم مدیریت داده، سیستم مدیریت مدل، سیستم مبنتی بر دانش و واسط کاربر. سیستم مبتنی بر دانش و واسط کاربر اختیاری هستند. هر کدام از این اجزا را می‌توان از جنبه‌های مختلفی مورد بررسی قرار داد و درباره آنها حتی می‌توان مطالب مجزایی نوشت؛ اما با این حال به توضیح مختصری راجع‌به هر کدام بسنده می‌کنیم.
_ سیستم مدیریت داده:
سیستم مدیریت داده شامل روش‌هایی برای افزودن، تغییر و دسترسی به داده‌ها است که توسط نرم‌افزار دیگری به نام سیستم مدیریت پایگاه داده (DBMS) مدیریت می‌شود. در این بخش (سیستم مدیریت داده) داده های مرتبط با موضوع مورد نظر ذخیره می‌شوند و سیستم تصمیم یار می‌تواند از طریق DBMS به آنها دسترسی داشته باشد. با این حال، می‌توان از روش‌های دیگری نیز برای دسترسی به داده‌ها در سیستم های تصمیم یار استفاده کرد اما استفاده از دیتابیس‌ها متدوال‌تر و بهینه‌تر است.
_ سیستم مدیریت مدل:
سیستم مدیریت مدل یک پکیج نرم‌افزاری است که شامل ابزار‌هایی برای مدیریت آماری و مالی می‌باشد. همچنین این پکیج، قابلیت‌هایی برای تحلیل سیستم و مدیریت نرم‌افزار را فراهم می‌کند. نام دیگر سیستم مدیریت مدل، سیستم مدیریت پایگاه مدل است. سیستم مدیریت مدل با سیستم مدیریت داده رابطه مستقیمی دارد.
_ سیستم مبتنی بر دانش:
بخش سیستم مبتنی بر دانش در سیستم پشتیبان پویا می‌تواند اجزای دیگر را پشتیبانی کرده یا به صورت جداگانه کار کند. سیستم مبتنی بر دانش در سیستم های تصمیم یار می‌تواند نقش هوش تصمیم گیرنده را بازی کند؛ به عبارت دیگر استفاده از هوش را به مراحل تصمیم گیری اضافه می‌کند. دانش می‌تواند از مخزن دانش سازمان که قسمتی از سیستم مدیریت دانش است تأمین شود.
_ واسط کاربر
واسط کاربر روش‌هایی را برای ارتباط مصرف‌کننده(مدیر) با محصول(سیستم تصمیم یار) را فراهم می‌کند. در DSSها ما با واسط‌های مبتنی بر وب مواجه هستیم و در نتیجه، این واسط‌‌ها گرافیکی بوده و کار کردن با آنها ساده است. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که حتی کاربر هم می‌تواند قسمتی از اجزای سیستم های تصمیم یار باشد. البته یک سیستم تصمیم یار می‌تواند واسط کاربری هم نداشته باشد و صرفاً یک API باشد.
ویژگی‌های سیستم پشتیبان پویا
سیستم های تصمیم یار دارای ویژگی‌های کلی هستند؛ از جمله اینکه این سیستم می‌تواند از تصمیم‌گیری نیمه‌ساخته‌یافته پشتیبانی نماید. آنلاین بودن آن از ویژگی‌های دیگر این سیستم است. همچنین DSS بین کاربر و خروجی‌های گرافیکی ارتباط معناداری برقرار می‌کند.
ناگفته نماند، سیستم های تصمیم یار عملکردی بر مبنای رایانه دارند که از فناوری‌ها و روش شناسی‌های رایانه‌ای بهره می‌برند. عملکرد این سیستم به گونه‌ای است که نقش کمکی داشته و تنها به تصمیم‌گیری‌ها کمک می‌کند اما هرگز قادر نخواهد بود تا به جای افراد تصمیم بگیرد.
خوب است بدانید، یکی دیگر از ویژگی سیستم های تصمیم یار، استفاده از پایگاه‌های اطلاعات، مدل‌های ارزیابی و محاسباتی و سیستم خبره در حل موضوعات مختلف است. این سیستم می‌تواند موضوعات نیمه ساختاریافته و حتی بی‌ساختار را رفع و رجوع نماید. ویژگی دیگری که باید به آن اشاره کرد، توانایی حمایت از تصمیم‌گیری‌های فردی و گروهی است.
این نوع سیستم برای همه مدیران در هر سطحی قابل استفاده است. DSS میزان دقت، سرعت و کیفیت اخذ تصمیمات را افزایش داده و به سمت یادگیری و ابتکار، استفاده شبکه‌ای و سهولت در بهره برداری حرکت می‌کند.
قابلیت‌های سیستم های تصمیم یار
درباره امکانات سیستم های تصمیم یار می‌توان به انجام پروسه شناخت عملیات شرکت‌ها و سازمان‌ها اشاره کرد. همچنین این سیستم می‌تواند مدل‌های مهندسی و فرایندی مبتنی بر بهره برداری را به وجود آورد. گسترش الگوریتم‌های بهینه سازی نیز از دیگر قابلیت‌های DSS بوده که می‌توان آن را منطبق با ساختار بهره برداری در نظر گرفت. این سیستم، در اجرای پلتفرم‌های یکپارچه‌سازی و ارزیابی‌های مهندسی و بهینه سازی داده‌ها نیز نقش دارد. ضمن این که می‌توان به طراحی و ساخت نرم افزارهای آموزشی بهره برداری از شبکه نیز اشاره کرد. این سیستم می‌تواند این نرم افزارها را بر مبنای واقعیت، طراحی و تولید نماید. ثبت دانش متخصصان و کارشناسان فرهیخته و مدیریت داده‌ها نیز از جمله امکاناتی است که در اختیار DSS گذاشته شده است. شما با کمک این سیستم می‌توانید به ساختارهای جدیدی از ارزیابی عملکرد در زمینه مدیریت و بهره برداری نیز برسید.
مزایای استفاده از سیستم های تصمیم یار (DSS)
سیستم تصمیم یار می‌تواند نقش پشتیبانی داشته و در تصمیم گیری درست به مدیران در همه سطوح از راهبردی گرفته تا عملیاتی کمک نماید. این پشتیبانی می‌تواند هم به صورت انفرادی و هم گروهی باشد. فرقی نمی‌کند تصمیم گیری مرتبط با هم باشند یا به صورت متوالی، در هر صورت سیستم تصمیم یار می‌تواند از تصمیمات گرفته شده پشتیبانی کند. ضمن این که تمامی مراحل تصمیم گیری توسط DSS پشتیبانی می‌شود. خوب است بدانید، مراحل تصمیم گیری شامل هوش، طراحی، انتخاب و پیاده سازی است. DSS همچنین عملکردی منعطف داشته و کاربران می‌توانند با توجه به تغییراتی که بوجود می‌آید، سیستم تصمیم یار را نسبت به خواسته‌ای که دارند، سر و سامان بدهند. به بیانی دیگر مدیران می‌توانند برخی عناصر را اضافه یا حتی حذف یا ترکیب کنند. این سیستم قابلیت سازماندهی دوباره را نیز دارد. این بدین معناست که تصمیم گیرنده می‌تواند بر کلیه مراحل تصمیم گیری اشراف داشته و در حل مسئله شرکت نماید.
سیستم های خبره
در دهه 1970 فردی به نام ادوارد فیگن بام به دنبال کشف روش حل مسئله‌ای بود که کلی نباشد و در یک زمینه خاص کمک‌کننده باشد. در حقیقت این شروعی بر ساخت سیستم های خبره بود زیرا قرار بود روی کامپیوترها پیاده‌سازی شود و به افراد متحصص در زمینه‌های خاص کمک کند. سیستم های خبره نرم‌افزاهای کامپیوتری هستند که توسط افراد متخصص مورد آموزش قرار می‌گیرند تا در آینده در زمینه‌های مورد نظرشان، نظرات تخصصی بدهند. زمانی که حرف از آموزش به نرم‌افزار زده می‌شود، یادگیری ماشین و شبکه های عصبی در ذهن تداعی می‌شوند.
بدیهی در یک سیستم خبره می‌توان از یادگیری ماشین استفاده کرد. جالب است بدانید که سیستم های خبره بر اساس استنباط و استنتاج نظر داده و دارای هوشمندی در زمینه خاصی هستند. سیستم های خبره را می‌توان این‌طور هم تعریف کرد که آنها (سیستم های خبره) رفتار یک فرد متخصص را شبیه‌سازی می‌کنند. در برخی از موارد ممکن است که یک سیستم خبره از یک فرد مختصص، بهتر تصمیم بگیرد!
البته، هنوز نمی‌توان به این نتیجه رسید که سیستم های خبره جای افراد متخصص را می‌گیرند. شاید مهم‌ترین دلیلی که ممکن است که سیستم های خبره بهتر از انسان‌ها عمل کنند، این باشد که سرعت پردازش اطلاعات بیشتر و حافظه بزرگتری نسبت به انسان دارند. می‌توان یک سیستم خبره را یک سیستم تصمیم یار پیچیده در نظر گرفت توسط افراد متخصص آموزش داده می‌شود و به آنها در زمینه خاصی کمک می‌کند.
